Girl with a Pearl Earring

Girl with a Pearl Earring
Titel
Recensies
Girl with a Pearl Earring
Productie   : 2004
Categorie   : Historische Romantiek
Regisseur   : Peter Webber
Met           : Scarlett Johansson, Colin Firth, Tom Wilkinson
 7 sterren Een film over een korte periode in het leven van de 17de eeuwse, Delftse schilder Johannes Vermeer (Colin Firth), over wie maar weinig bekend is. Lange tijd was Vermeer in vergetelheid geraakt, samen met zijn werken. Pas in de 19de eeuw begonnen kunstkenners zijn doeken op waarde te schatten en trad hij toe tot de exclusieve groep van Hollandse Meesters, waartoe bijvoorbeeld ook Rembrandt behoort. Vermeer was geen productieve schilder: er zijn zo’n 35 schilderijen bekend. Hoewel hij slechts 43 jaar werd, is dat een magere oogst. Schilderen was in zijn tijd immers een ambacht, waarvan de schoorsteen moest roken, en geen kunst om de kunst. Toen hij stierf liet hij dan ook, naast de schilderijen, grote schulden na en zijn vrouw Catherina bleef achter met 11 kinderen. Het ‘Meisje met de Parel’, de ontstaansgeschiedenis waarvan deze film uitbeeldt, wordt unaniem tot zijn absolute meesterwerken gerekend.

Kun je wel een interessant verhaal maken over het ontstaan van een schilderij, als er over de schilder weinig historische feiten bekend zijn, en over het meisje op het schilderij al helemaal niets? Als we eerlijk zijn: nee. Het verhaal heeft weinig om het lijf en past zo in de Bouquet-reeks. Dat is mogelijk de reden waarom het boek van Tracy Chevalier, dat als uitgangspunt voor deze film diende, zo’n bestseller werd. Waar het hier om gaat is hoe het verhaal in beeld is gebracht, en dat is een waar visueel feest. De film begint met een close-up van een ui die wordt gesneden - meestal een symbool voor een verhaal dat gaandeweg uit steeds meer lagen blijkt te bestaan. Ironie? Wie zal het zeggen? Als de camera uitzoomt zien we de handen van Griet (Scarlett Johansson) aan het werk. Ze snijdt groenten en schikt ze op een schaal, naar kleur en textuur. Een eerste aanwijzing voor de bijzondere talenten waarover zij kennelijk beschikt. In de rest van de introductie kunnen we oppikken dat haar vader blind is en dus niet meer kan werken, en dat Griet daarom naar de stad wordt gestuurd om als dienstmeisje bij Johannes Vermeer te werken. Iedereen die dit heeft gemist is hierbij vrijgesproken, want het gaat allemaal - te - snel en er wordt nauwelijks een woord gezegd. Als ze zich bij het huis van Vermeer aandient wordt ze als werkster aangenomen. Hoewel er weinig wordt uitgesproken is het meteen duidelijk dat het bij de Vermeertjes niet allemaal op rolletjes loopt. Er is chronisch geldgebrek, Catherina Vermeer is voortdurend zwanger en de in huis wonende schoonmoeder zit als een havik op de centen. Johannes Vermeer zelf (Colin Firth) is in het eerste gedeelte een broeiende aanwezigheid op de achtergrond. Wanneer Griet de opdracht krijgt zijn atelier schoon te maken vraagt ze of ook de ramen moeten worden gelapt, omdat dan misschien het licht veranderd. Catherina en haar moeder kijken verbaasd en vragen zich af hoe het bestaat dat zijn simpel meisje daar aan denkt.

Vermeer raakt door haar geboeid en laat haar toe op zijn atelier. Langzaam groeit er een vertrouwensrelatie tussen de meester en het meisje. Hij merkt dat ze dingen intuïtief begrijpt en brengt haar de beginselen bij van het mengen van kleuren. Later, wanneer hij aan een schilderij werkt, verandert ze zelfs de compositie door een stoel te verwijderen (er is een schilderij van Vermeer waarbij uit röntgenonderzoek is gebleken dat hij over een stoel heen heeft geschilderd). Het is duidelijk dat Griet een schilder is zonder te kunnen schilderen en het meest boeiende verhaal in de film is de band die er is tussen Vermeer en Griet. Hoewel er in de hele film geen bloot is te zien, is onderhuids de erotische spanning wel te voelen. Er broeit veel achter een oogopslag, een gelaatsuitdrukking. Het moment waarop Vermeer een gaatje prikt in Griets’ oorlel zou kunnen worden gezien als haar defloratie.

De overige sub-plotjes leiden af, hoe goed ook geacteerd. Zo is er de rijke opdrachtgever, Van Ruijven, die op een veel aardsere manier door Griet is geboeid en een portret van haar wil hebben, voor zichzelf, op zijn privé-kamer. Dichterbij pornografie kon je in de 17de eeuw niet komen! Er is ook nog een slagerszoon, Pieter, met wie Griet uiteindelijk een relatie aangaat, maar die wordt verder niet uitgewerkt. Er is enige aandacht voor de kinderen van Vermeer, van wie er één in het bijzonder een kreng is. Maar waarom? Wat draagt het bij? Eigenlijk niets.

Als Delftenaar is het leuk om een paar beelden te zien die vandaag de dag nog bestaan: de Markt, het Stadhuis en de Nieuwe Kerk figureren een aantal malen. Tegelijkertijd is het raar om beelden te zien van het 17de eeuwse Delft dat overduidelijk niet Delft is, maar een filmset of een andere stad - maar dat is alleen voor Delftenaren vreemd.

De hele film is een ode aan Vermeers’ meesterschap. De belichting (werkelijk wonderschoon) en de compositie doen voortdurend denken aan tot leven gekomen schilderijen van Vermeer. Geheel terecht eindigt de film dan ook met het originele doek van het ‘Meisje met de Parel’. Vanaf het likje witte verf dat de glans van de parel weergeeft zoomt de camera langzaam uit tot het hele werk zichtbaar is, zoals de meester zelf het heeft geschilderd. Het behoeft geen verbazing te wekken dat je het portret met andere ogen bekijkt na het zien van deze film, die zelf geen meesterwerk is, maar wel prachtig om naar te kijken.

Noot: gezien in Filmhuis Lumen, een verademing voor wie meestal naar de reguliere bioscoop gaat. Geen reclame, geen trailers, geen popcorn. Licht uit, film aan. En een Bolleke mee de zaal in. Wat wil je nog meer?
[RJ]

7½ sterren
Ben ik blij dat ik niet in die tijd heb geleefd.... Als een visueel imposante film geeft het een soms schokkend beeld van het huishouden in de 17e eeuw, in wat wij 'De Gouden Eeuw' noemen. Prachtig gefilmd en een film waarbij een groot deel nu eens niet voor een 'blue screen' is opgenomen.
Zelfs nu nog kijk je met verbazing naar de manier waarop een groot kunstenaar tot zijn schepping komt. In die tijd was het natuurlijk helemaal een mirakel. Je voelt bijna een soort van medelijden voor de 'niet begrepen kunstenaar'.Verstilde beelden, romantische muziek: een groter contrast met de enorme spectakelstukken die we gewend zijn is er bijna niet. Een beetje een moment van bezinning en de gehele zaal blijft gewoon zitten om de gehele 'end credits' af te kijken...
[BB]